Κύριλλος και Μεθόδιος

(9ος αι. μ.Χ.). Αδελφοί κληρικοί, λόγιοι και ιεραπόστολοι από τη Θεσσαλονίκη, άγιοι της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας, «απόστολοι των Σλάβων». Ήταν γιοι του βυζαντινού στρατιωτικού Λέοντα. Ο μεγαλύτερος αδελφός, ο Mεθόδιος (Θεσσαλονίκη 827 – Ρώμη 869), παρακολούθησε ειδική εκπαίδευση με σκοπό να καταλάβει κρατικό αξίωμα· διορίστηκε για σύντομο χρονικό διάστημα διοικητής σκλαβηνίας (δηλαδή επαρχίας με σλαβικούς κυρίως πληθυσμούς) και έμαθε έτσι τις σλαβικές διαλέκτους της εποχής. Ο μικρότερος αδελφός του, Κωνσταντίνος (Θεσσαλονίκη 820; – Βέλεχραντ 885· ονομάστηκε Κύριλλος τις παραμονές του θανάτου του), ασχολήθηκε πιο συστηματικά με θεολογικές και φιλοσοφικές σπουδές στη Θεσσαλονίκη και στην Κωνσταντινούπολη, όπου διακρίθηκε για την επίδοσή του στη γεωμετρία, στην αστρονομία, στη μουσική, στη ρητορική, στη διαλεκτική, αλλά ιδίως για την ευρεία γλωσσομάθειά του (ελληνικά, λατινικά, αραβικά, συριακά, εβραϊκά, σαμαρειτικά, χαζαρικά-τουρκικά, σλαβικά). Στην Κωνσταντινούπολη ο Κωνσταντίνος χειροτονήθηκε ιερέας, διορίστηκε βιβλιοθηκάριος του πατριαρχείου, μαθήτευσε κοντά στον Φώτιο και δίδαξε φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο της πόλης· λόγω της τελευταίας του δραστηριότητας έμεινε γνωστός με την προσωνυμία Κωνσταντίνος ο Φιλόσοφος. Εκείνη την εποχή έλαβε μέρος σε δύο αποστολές προς τον χαλίφη της Βαγδάτης, ενώ ο αδελφός του, Μεθόδιος, αποσύρθηκε για να μονάσει στον Όλυμπο της Βιθυνίας. Το 860, ο πατριάρχης Φώτιος ανέθεσε στον Κωνσταντίνο νέα αποστολή, με θρησκευτικό αλλά και πολιτικό χαρακτήρα. Πιο συγκεκριμένα, ταξίδεψε στην Κριμαία και προσπάθησε να ενισχύσει το χριστιανικό στοιχείο ανάμεσα στους ποικίλους λαούς της χερσονήσου και των γειτονικών περιοχών (Ρώσους, Χαζάρους-Τούρκους κ.ά.). Το 862 ο ηγεμόνας της Μοραβίας Ρόστισλαβ ζήτησε από τους Βυζαντινούς να στείλουν στη χώρα του ιεραποστόλους, γνώστες της σλαβικής, για να κηρύξουν τον χριστιανισμό στους σλαβικούς πληθυσμούς της κεντρικής Ευρώπης. Ο Μοραβός ηγεμόνας στράφηκε προς το Βυζάντιο για πολιτικούς λόγους, επειδή η πίεση των Φράγκων και των Βουλγάρων στη χώρα του είχε δημιουργήσει σοβαρές δυσκολίες στην ανεξαρτησία της Μοραβίας. Με την παρέμβαση των Βυζαντινών θα εξουδετερωνόταν επίσης η επίδραση που ασκούσαν στον λαό του οι Φράγκοι κληρικοί του Στρασβούργου και του Πασάου. Ο Κωνσταντίνος ανέλαβε να συνθέσει για την αποστολή εκείνη ειδικό αλφάβητο, το οποίο θεωρείται το πρώτο σλαβικό αλφάβητο (κυριλλικό αλφάβητο, βλ. λ.). Συγχρόνως, άρχισε τη μετάφραση στα σλαβικά βασικών κειμένων της Αγίας Γραφής, τα οποία έφτασαν στη Μοραβία τον επόμενο χρόνο (863), μαζί με ομάδα ιεραποστόλων με αρχηγούς τους δύο Θεσσαλονικείς αδελφούς. Η αποστολή εγκαταστάθηκε στην τότε μοραβική πρωτεύουσα Βέλεχραντ (Stare Mesto, Mahrisch-Altstadt), όπου ιδρύθηκε αμέσως σχολή για τη διδασκαλία της γραμματικής και του νέου αλφαβήτου και πραγματοποιήθηκαν οι βαπτίσεις των πρώτων νεοφώτιστων Μοραβών, Τσέχων, Σλοβάκων και Πολωνών. Η υποταγή του Ρόστισλαβ στον Γερμανό βασιλιά Λουδοβίκο Β’ (864) δημιούργησε τις πρώτες δυσκολίες στο έργο των βυζαντινών ιεραποστόλων. Η χρήση της σλαβικής καταδικάστηκε και οι δυτικοί κληρικοί προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν το επιχείρημα της χρησιμοποίησης μόνο της λατινικής, της ελληνικής και της εβραϊκής γλώσσας στην Εκκλησία, για να υποσκάψουν τη διδασκαλία των Ελλήνων στη Μοραβία. Στις αρχές του 864 οι Κ. και Μ. πέρασαν στο Βλατίνσκι Κοστέλ της Πανονίας και ξεκίνησαν τη διδασκαλία τους προς τους Σλοβένους. Επειδή το ποίμνιό τους αυξήθηκε και για την οργάνωσή του χρειάζονταν επισκοπικές θέσεις και γενικά εκκλησιαστική ιεραρχία, οι δύο αδελφοί ταξίδεψαν προς την Κωνσταντινούπολη για να χειροτονήσουν εκκλησιαστικούς αξιωματούχους. Αλλά οι αντίπαλοί τους, δυτικοί κληρικοί και ιεραπόστολοι, τους απέκλεισαν στη Βενετία και τους έστειλαν για ανάκριση στη Ρώμη (Δεκέμβριος 867). Ωστόσο, ο νέος πάπας Αδριανός Β’ πείστηκε για την ανάγκη της χρήσης της σλαβικής στη Μοραβική Εκκλησία και επέτρεψε τη χειροτονία του Μεθόδιου σε ιερέα. Ο Κωνσταντίνος δεν πρόλαβε να γυρίσει μαζί με τον αδελφό του στη Μοραβία· αρρώστησε στη Ρώμη και αφού περιβλήθηκε το μοναχικό ένδυμα και ονομάστηκε Κύριλλος, πέθανε. Η χειροτόνηση του Μεθόδιου ως ιερέα –και όχι επισκόπου– προκάλεσε την αντίδραση του ηγεμόνα των Σλοβένων Κότσελ, ο οποίος απαίτησε από τον πάπα την ανάθεση στον Έλληνα ιεραπόστολο έδρας αρχιεπισκοπής. Ο Μεθόδιος αναγκάστηκε να επαναλάβει το ταξίδι του στη Ρώμη, όπου ανέλαβε την αρχιεπισκοπή του Σίρμιου (Mitrovica), με δικαιοδοσία σε μοραβικές και σλοβενικές επαρχίες. Η επικράτηση όμως των Γερμανών στη Μοραβία οδήγησε στην εκθρόνιση του Ρόστισλαβ και στη φυλάκιση του Μεθόδιου. Το 873 ο Μεθόδιος επανέκτησε την ελευθερία του και κατάφερε να διευρύνει την ιεραποστολική του δραστηριότητα –πέρα από τη Μοραβία– και σε άλλες γειτονικές χώρες με σλαβικό πληθυσμό (Βοημία, Σαξονία, Σιλεσία, Πολωνία έως το Κίεβο). Το 880 ο πάπας Ιωάννης Η’ επικύρωσε τη διδασκαλία του Μεθόδιου στη σλαβική, αλλά ο αντίπαλός του, Φράγκος κληρικός Βίχινγκ, χειροτονήθηκε επίσκοπος Νίτρας, γεγονός που δημιούργησε στον ιεραπόστολο από τη Θεσσαλονίκη σοβαρές δυσχέρειες και έναν επίφοβο και διαρκή υπονομευτή του έργου του. Ο βιογράφος του Μεθόδιου αναφέρει την πληροφορία ότι ακριβώς τότε ο βυζαντινός αυτοκράτορας Βασίλειος Α’ τού ζήτησε να επισκεφθεί την Κωνσταντινούπολη. Το ταξίδι πραγματοποιήθηκε τα έτη 881-882 και μετά την επιστροφή του ο Μεθόδιος ξεκίνησε το μεταφραστικό του έργο, ίσως ύστερα από υποδείξεις των προϊσταμένων του στη βυζαντινή πρωτεύουσα. Τότε μεταφράστηκαν στα σλαβικά η Παλαιά Διαθήκη, ορισμένα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας και ο Νομοκάνονας. Το 884 σημειώθηκε νέα αναταραχή στη Μοραβική και στη Σλοβενική Εκκλησία, ύστερα από την κυκλοφορία στη Δύση της καταδίκης του filioque από τον πατριάρχη Φώτιο. Ο Μεθόδιος κατόρθωσε να ξεπεράσει και τη νέα κρίση, αλλά στις 6 Απριλίου 885 πέθανε, αφήνοντας ως διάδοχό του τον μαθητή του, Γκόρασντ, ο οποίος όμως δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις συνδυασμένες επιθέσεις των αντιπάλων της βυζαντινομοραβικής εκκλησιαστικής και πολιτικής συνεργασίας. Έτσι, η εκκλησιαστική οργάνωση των ιεραποστόλων της Θεσσαλονίκης στην κεντρική Ευρώπη εξαρθρώθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά τον θάνατό τους και οι περισσότεροι από τους μαθητές και τους ακολούθους τους αναγκάστηκαν να στραφούν προς τα ΝΑ, πιο κοντά προς τη βυζαντινή επικράτεια. Από τους φυγάδες αυτούς, ορισμένοι (Κλήμης, Ναούμ, Αγγελάριος) μεταφύτευσαν τη διδασκαλία των Κ. και Μ. στους Βούλγαρους, διοργάνωσαν τη νέα Βουλγαρική Εκκλησία, με κέντρο την Αχρίδα και την Πλίσκα, και έθεσαν τις βάσεις για την εξάπλωση της ορθόδοξης διδασκαλίας κυρίως στους νότιους σλαβικούς λαούς αλλά και στους βορειότερους, στην Πολωνία και στη Ρωσία. Βυζαντινή φορητή εικόνα που εικονίζει τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο, τους δύο ιεραπόστολους που κήρυξαν τον χριστιανισμό στους σλαβικούς λαούς και εργάστηκαν για την κοινωνική τους αναμόρφωση.